تلویزیون و نقش آن در جهانی شدن
عنوان مقاله
تلویزیون و نقش آن در جهانی شدن
تهیه و تنظیم :
شایان کوچری بوکانی
فهرست مطالب:
مقدمه
مفهوم جهانی شدن
پیدایش و رشد تلویزیون خصوصی
تلویزیون ملی ایران
دوران رکود تلویزیون در دوران انقلاب و سالهای چنگ
تلویزیون در دوران معاصر 1
نتیجه گیری
مقدمه
تلویزیون را می توان به عنوان یکی از ارکان جهانی شدن دانست و از این منظر آن را برررسی کرد. در طول تاریخ جهانی شدن ارتباطات تلویزیون نقش مهمی را داشته است . البته منظوراز تلویزیون در ادبیات جهانی شدن تلویزیون های جهانی است ولی از نظر نگارنده در سطح کشوری نیز می توان آن را بررسی کرد.
ایران نیز همانند دیگر کشورهای جهان دچار پدیده جهانی شدن شده است. این پدیده در ایران نیز همانند کشورهای دیگر دنیا از زمانی آغاز شد که امکان برقرار کزدن ارتباطات همزمان فراهم آمد. در ابتدا تلگراف و سپس تلفن و بعد رادیو و بعداز آن تلویزیون به ترتیب با آشنا کردن مردم با جهان اطراف توانستند مظاهر جهانی شدن را در ایران پدید آورند.
مقاله پیش رو به بررسی نقش تلویزیون در پدیده جهانی شدن در ایران می پردازد . هم اکنون در کـشور ما تلویزیون بیش از هر رسانه دیگری در ایران استفاده می شود. لازمه این بررسی دانستن تاریخ تحولات تلویزیون در ایران بوده است. چارچوب اصلی این تحقیق یک روند تاریخی است که در سایه این روند به بررسی تاثیرات آن در جامعه به ویژه تاثیرات آن در جهانی شدن پرداخت.
مقدمه
تلویزیون را می توان به عنوان یکی از ارکان جهانی شدن دانست و از این منظر آن را برررسی کرد. در طول تاریخ جهانی شدن ارتباطات تلویزیون نقش مهمی را داشته است . البته منظوراز تلویزیون در ادبیات جهانی شدن تلویزیون های جهانی است ولی از نظر نگارنده در سطح کشوری نیز می توان آن را بررسی کرد.
ایران نیز همانند دیگر کشورهای جهان دچار پدیده جهانی شدن شده است. این پدیده در ایران نیز همانند کشورهای دیگر دنیا از زمانی آغاز شد که امکان برقرار کزدن ارتباطات همزمان فراهم آمد. در ابتدا تلگراف و سپس تلفن و بعد رادیو و بعداز آن تلویزیون به ترتیب با آشنا کردن مردم با جهان اطراف توانستند مظاهر جهانی شدن را در ایران پدید آورند.
مقاله پیش رو به بررسی نقش تلویزیون در پدیده جهانی شدن در ایران می پردازد . هم اکنون در کـشور ما تلویزیون بیش از هر رسانه دیگری در ایران استفاده می شود. لازمه این بررسی دانستن تاریخ تحولات تلویزیون در ایران بوده است. چارچوب اصلی این تحقیق یک روند تاریخی است که در سایه این روند به بررسی تاثیرات آن در جامعه به ویژه تاثیرات آن در جهانی شدن پرداخت.
مفهوم جهانی شدن
مفهوم جهانی شدن به معنای امروزی آن از نیمه دهه 1980 به مثابه یک بحث علمی جدی مورد توجه و مطالعه محققان قرار گرفته است.از نظر دکتر عاملی جهانی شدن به مفهوم جدید محصول ظهور "صنعت ارتباطات جهانی" است که منعکس کننده "ارتباطات همزمان جهانی " است. از نظر او نقطه آغازین این دوره زمانی است که انسان توانست بدون ارسال پیک حضوری و یا استفاده از نامه رسان ،پیام خود را به طور" آنی " ارسال کند.زمانی که مورس ،تلگراف را اختراع کرد این اتفاق روی داد و انسانها توانستند د ردو مکان متفاوت با هم ارتباط برقرار کنند .به دنبال آن تلفن با انتقال صدا در لحظه ،حس نزدیکتری را از این طریق فراهم نمود .با وصل شدن تلفن به کامپیوترهای انفرادی و به وجود آمدن اینترنت ارتباط "همزمان نوشتاری ، صوتی و تصویری " دو سویه و چند سویه برای بشر امکان پذیر شد. هم چنین ارتباطات رادیویی و تلویزیونی نیزدر این روند نقش مهمی در توسعه جهان مجازی محلی و منطقه ای و جهانی داشته اند. مهم ترین تحولی که در اثر به وجود آمدن صنعت همزمان به وجود آمد از بین رفتن معنای قبلی فضا و مکان بود.مهم نیست که یک فرد در کجا زندگی میکند مهم این است که رد حیطه قلمرو " صنعت جهانی ارتباطات "است.
یکی از مباحث مهم در جهانی شدن ، بحث سخت افزاری و نرم افزاری جهانی شدن است . دکتر عاملی در توضیح این دو مقوله می گوید " بعد "سخت افزاری " جهانی شدن تابع صنعت تکنولوژی جهانی ارتباطات است. در واقع تمامی صنایع و تکنولوژی که امکان دسترسی همزمان به آنها وجود دارد ،مثل تلکس ،تلفن ،فاکس ،اینترنت ،رادیوها و تلویزیون های جهانی (ماهواره ای ) اجزای این صنعت به شمار می آیند. و بعد "نرم افزاری " جهانی شدن مربوط به محتوا و در واقع داده هایی است که بر سخت افزار اشاره شده غالب می شود و اطلاعات در گردش آن را تشکیل می دهد. "
جهانی شدن را می توان از دو بعد بررسی کرد یکی دید " پروسه ای " و دیگری دید " پروژه ای " .دید پروسه اس جهانی شدن را به مثابه یک روند طبیعی متکی بر تکنولوژی ارتباطات تحلیل می کند .و دید پروژه ای جهانی شدن ، حاکی از روند هدایت شده به سمت " آمریکایی کردن جهان " و یا " آمریکایی گرایی " است . طراح یک همچین دیدی " آلبرو است .( عاملی ، 1380 )
مسلما این تحقیق جهانی شدن را از دید پروسه ای آن مد نظر قرار می دهد. جریان این پروسه تابع سخت افزار جهانی شدن مثل وسایل ارتباط جمعی از راه دور ، تلویزیون های جهانی و اینترنت ، منشاء به وجود آمدن روند اجباری و غیر قابل کنترل ارتباطات فراملی است ، می باشد . این روند مفاهیمی همچون زمان ومکان را از بین برد و پروسه انجام یافتن تولیدات اقتصادی و فرهنگی را متحول کرد.
با توجه به مطالبی که در بالا ارائه شد تلوزیون هم دارای بعد سخت افزاری است و هم نرم افزاری . بعد سخت افزاری تلویزیون خود دستگاه تلوزیون و کلیه تکنولوژی های مربوط به آن است. و بعد نرم افزاری آن محتوا ها و اطلاعات موجود در این وسیله است. من در این تحقیق می خواهم بدانم این محتواها که بعد نرم افزاری صنعت تلویزیون همزمان با رشد سخت افزاری آن در کشور ایران همزمان با هم پیش رود و این محتوا های ارائه شده چه کمکی به فهم جهانی شدن در بین مردم داشته است.
از همین رو تغییر تحولات تلویزیون را به عنوان یکی از ارکان اساسی جهانی شدن را در ایرن دردوره های مختلف زمانی از انتها تا به امروز بررسی خواهیم کرد.
پیداش و رشد تلویزیون خصوصی
از وسایل ارتباطی نوین همه به جز تلویزیون در ابتدا با حمایت دولت به وجود آمدند .روزنامه ،سینما ، رادیو همه وقتی برای اولین بار به وجود آمدند دولتی بودند. تلویزیون تقریبا برخلاف روال تمامی کشورهای دنیا کار خود را به صورت خصوصی آغاز کرد .دکتر محسنیان راد در مورد پیداش اولین تلوزیون در ایران می گوید :" روز یازدهم مهر ماه 1337 ،وقتی که هنوز در نیمی از کشور های جهان فرستنده تلویزیونی وجود نداشت وهنگامی که بسیاری از کشورهای آسیا یی بدون تلویزیون بودند و هنوز هفت سال مانده بود تا تلوزیون در هند گشایش یابد ،اولین فرستنده تلویزیونی در ایران افتتاح شد . در آن سال فقط 66 کشور در جهان تلویزیون داشتند.قدرت این فرستنده تلویزیونی فقط 3 کیلو وات بود و فقط در شعاع 170 کیلومتری تهران امکان مشاهده تصاویر سیاه وسفید آن فراهم می شد
مالک تلویزیون خصوصی در ایران "ثابت پاسال "بود که مالک کارخانه پپسی کولا در تهران بود .این فرد شاه رادرجمع ایرانیان مقیم آمریکا ملاقات کرده بود و درخواست خود را با شاه در میان می گذارد وشاه نیز می پذیرد
قبل از اینکه به ادامه بحث پیرامون تلویزیون خصوصی بپردازیم ، لازم می دانیم درمورد آگاهی های مردم از تلویزیون قبل از آمدن آن به ایران نکاتی راذکر کنیم.این آگاهی ها در مورد تلوزیون در آن زمان توسط روزنامه انجام می شد وچون بیشترین خوانندگان روزنامه را افرادروشنفکر جامعه تشکیل می دادند، این آگاهی ها بیشتر در دسترس یک عده بود ومردم عادی کمتر ازتلویزیون قبل از آمدن آن به ایران اطلاع داشتند. دکتر محسنیان راد در مورد آگاهی های قبل از ورود تلویزیون به ایران می گوید:" 25 سال قبل از به وجود آمدن تلوزیون در ایران ،روشنفکران و طبقه شهری ایران در مجله ایران باستان ،عکسی از نخستین فرستنده تلویزیونی را دیدند وبسیار شگفت زده شدند. همراه عکس کوشش شده بود که راجع به دستگاه توضیحاتی داده شود.این اختراع "جان بیرد" بود. طی سالهای بعد نیز هرچند وقت یک بار خبرها ومقالات تازه ای درباره تلویزیون منتشر می شد.به عنوان مثال در خرداد سال 1321 در بحبوحه جنگ جهانی دوم ، مجله اطلاعات هفتگی که در آن زمان پرتیراژترین مجله عامه پسند ایران بود ،ترجمه گزارش یک مصاحبه با جان بیر را چاپ کردند.پس از شش سال در مجله سخن که یک مجله روشنفکری بود، مقاله ای چاپ شد به نام " آیا تلویزیون برای ایران لازم است ؟" بعد از چهار ماه از مقاله سخن ،مجله رادیو ایران که متخصص رادیو بود ، مقاله تحت عنوان "تلویزیون تهران چه موقع شروع به کار خواهد کرد؟"چاپ کرد وتصویری از استودیوهای موسیقی در بغداد چاپ کرد. در یک همچین شرایطی همه جا صحبت از تلویزیون بود ومردم با یکدیگر در این مورد صحبت می کردند و می خواستند بدانند که آیا این موضوع حقیقت دارد و تهران در آینده ای نزدیک تلویزیون خواهد داشت یا این موضوع شایعه است .
واما در مورد محتوای تلویزیون خصوصی میتوان گفت که تلویزیون ایران در سال 1337 روزی چهار ساعت برنامه اجرا می کرد که حدود یک پنجم آن ، آگهی های تبلیغاتی بود و تلویزیون تهران در واقع یک فرستنده کاملا تجاری بود.48% برنامه های تلوزیون تهران را تولیدات خارجی و 52 % بقیه را برنامه های زنده ایرانی تشکیل می داد که 9% آن برنامه های تئاتر و موسیقی ایرانی بود که به طور زنده اجرا می شد وهنرمندان وزارت فرهنگ وهنر مجری آن بودند . تبلیغات بازرگانی آن بیشتر به صورت اسلاید ومربوط به کالا هایی بود که مالک تلویزیون خصوصی ، نمایندگی آن را در ایران داشت .(مانند پبسی کولا ،روکش لاستیک اتومبیل جنرال ) پوشش اولین تلویزیون ایران ،در دهمین سال فعالیتش فقط 7/8 درصد جمعیت کشور را شامل می شد که نماینده 22% جامعه کشور بود.(مجتبایی-1346-صفحه 86،محسنیان راد ،1384،صفحه 1485)
در آن سالها به دلیل نبود امکانات فنی ،به ویژه دسترسی نداشتن به دستگاه های ویدئو تیپ استدیویی ،سوای فیلم ها ،بقیه برنامه ها به صورت زنده پخش می شد و این وضعیت تا 5 سال ادامه داشت مجموع کارکنان اولین فرستنده تلویزیون در ایران 60 نفر بودند .
بعد از یک سال از تاسیس تلویزیون در ایران ، شاه دوباره تصمیم به ازدواج گرفته بود ودر 14دی،1338،مراسم عروسی شاه به صورت مستقیم پخش شد و تهرانی ها توانستند به کمک دوربین های تلویزیونی ،برای اولین بار در در تاریخ به اندرونی دربار نفوذ کنند و بر رویت ناپذیری شاه بیشتر فائق شوند .(محسنیان راد -1384- صفحه 1485و1486)
بعد از تاسیس تلویزیون در تهران نوبت به احداث دومین تلویزیون خصوصی در آبادان رسید . این امر شاید به این دلیل بود که در آن سالها در عراق کودتا رخ داده بود و روابط ایران با عراق خوب نبود(روز شمار تاریخ ایران -1379-صفحه 91) به همین دلیل ،ایران برای مقابله با پیام های تلویزیون بصره که مردم مرزی آن را دریافت می کردند به تلویزیون خصوصی کمک مالی کرد تا تلویزیونی در آنجا تاسیس کند که برنامه های بیشتری از تلویزیون تهران داشته باشد وتمامی آن منطقه را پوشش دهد. دکتر محسنیان راد در مورد تلویزیون در آبادان ی گوید : " قدرت تلویزیون آبادان ،پنج برابرتهران بود تا بتواند ضمن پوشش اکثر شهرهای خوزستان وشهرهای مرزی عراق ،کویت و کلیه حوزه خلیج فارس را نیز پوشش دهد . تلویزیون آبادان هر شب حدود 5 ساعت برنامه پخش می کرد و برنامه به دو زبان عربی وفارسی بودند به نظر این اولین استفاده سیاسی دولت از تلویزیون برای پیش بردن اهداف در ایران همین کار بود هرچند این کار به صورت غیر مستقیم انجام شد.
در ارتباط با اینکه در آن زمان میزان استفاده مردم از تلویزیون به چه میزان بوده است اطلاعات دقیقی در دست نیست برآوردهای سال 1342 حاکی از وجود صد ها هزارگیرنده تلوزیون در ایران بود و وجود یک میلیون بیننده در کشور تخمین زده می شد.با توجه به تماشای گروهی تلوزیون در خانوارها ونصب تلوزیون در قهوه خانه ها در ازای هر گیرنده 10 تماشاگر محاسبه می شود.در همان سال دست اندرکاران تلویزیون خصوصی با چاپ پرسشنامه ای در روزنامه کیهان واطلاعات توانستند از 2015 نفر نظرسنجی کنند . نتیجه نشان داد که 35% از کارمندانی که از که پرسش نامه را پر کرده بودند ،تلوزیون داشتند؛ در حالی که این نسبت برای مشاغل آزاد 14% درصد بوده است .60% کل بینندگان نیز روزی 2تا 3 ساعت تماشا می کردند. شاید بتوان علت کم بودن تلوزیون در قشر مشاغل آزاد و زیاد بودن آن در قشر کارمند را باسواد بودن کارمندان نسبت به مشاغل آزاد در آن زمان دانست. داشتن سواد می تواند دلیل بر استفاده بیشتر از یک رسانه جدید مثل تلویزیون باشد. (مجتبایی،1347،صفحه 90-95- محسنیان راد 1384، صفحه 1490 )
ایجاد تلویزیون آمریکا در ایران در سال 1339 یعنی 2 سال پس از تلویزیون خصوصی بود. مجوز این تلویزیون توسط دولت ایران به ارتش ایلات متحده آمریکا داده شده بود ودرتهران افتتاح گردید. محتوای تلویزیون آمریکا ، جز دو بخش خبری 5 و15 دقیقه ای که در تهران تولید وپخش می شد ،بقیه به صورت نوار ویدئو یی یا فیلم با هواپیماهای ارتش آمریکا که پروازهای مستمر به تهران داشت ،از آمریکا به تهران حمل و پخش می شد . بدین ترتیب برای نخستین بار در تاریخ ارتباطات ایران ،بدون حضور دولت ،دو رسانه غیر دولتی و یک رسانه بیگانه عصر تلویزیون در ایران را شکل دادند. (محسنیان راد،1384)
این تلویزیون در حاشیه قرار داشت چون مطالب آن به زبان انگلیسی بود واز نظر دکتر مجتبایی فقط 5%کل دارندگان تلویزیون می توانستند از برنامه های آن استفاده کنند.هرچند بیشتر برنامه های آن را موسیقی و واریته که ترکیبی از موسیقی و برنامه های سرگرم کننده بود تشکیل می داد دو ویژگی مهم برای این تلویزیون مطرح کرده اند که در مقایسه با تلویزیون ایران قابل بررسی است. "یکی اینکه این تلوزیون نماینده فرهنگ غربی و جامعه آمریکا بود وهدف ارتش آمریکا از تاسیس این فرستنده در تهران پر کردن اوقات فراغت نظامیان آمریکایی مقیم تهران و خانواده های آنان بود.دومین ویژگی استقلال کامل آن بود دولت ایران هیچ کنترلی بر محتوای برنامه های آن نداشت .سرود شاهنشاهی در آن پخش نمی شود وطبق تقویم سنتی ایران عمل نمی کرد و کاملا منطبق بر فرهنگ و آداب ورسوم آمریکا بود." (محسنیان راد ،1384،صفحه 1497 و1498)
ودر نهایت اینکه تلوزیون خصوصی توانست نقطه آغازین سرعت بخشی به روند جهانی شدن در ایران شود. هرچند ایرانیان قبل ازاین این توسط روزنامه وبعد از آن رادیو با تحولات جهان های دیگر آشنا شده بودند ولی تاثیری که تصویر،آن هم از نوع متحرک می تواند بر ذهن انسان بگذارد را نباید فراموش کرد .شاید تا به حال ایرانیان راجع به مثلا رئیس جمهور آمریکا را مطالب را خوانده ویا عکس آن را در روزنامه ها دیده بودند. ویا حتی صدای او را از رادیو شنیده بودند ولی دیدن فیلم او راه رفتن زندگی کردن و…را مردم به صورت عینی حس نکرده بودند .آنان یا شنیده بودند یا خوانده بودند و تلویزیون توانست دنیای جدیدی را پیش چشم آنان باز کند که ورای تصور آنان بود. از جمله مهم ترین اتفاقاتی که با روی کار آمدن تلویزیون در ایران افتاد.و در بالا نیز اشاره به آن کردم راه یافتن مردم به اندرونی و زندگی خصوصی شاه بود . تا آن زمان اخبار خصوصی شاه فقط شنیده می شد.ولی بعد از پخش مراسم ازدواج مجدد شاه در تلویزیون مردم به نوعی به در بار نفوذ کردند.تخیلات وتصوراتشان پیرامون دربار تبدیل به عینیت شد و به نظر من از آن زمان بود که "قبح شاه ،خدایی شاه ،شکسته شد!" بسیاری از چیزها رو شدومردم نسبت به زندگی شاه آگاه شدند ونارضایتی ها آغاز شد.
این آغاز شامل درصد بسیار کمی از مردم ایران می شد. وهنوز بسیاری از مردم از دنیاهای اطراف خودشان بی اطلاع بودند ودایره دیدشان محل زندگی شان بوداقلیتی که تلویزیون داشتند از طبقه مرفه وروشنفکر جامعه بودند و تلویزیون مانند تمامی وسایل ارتباطی جدید در ابتدا خاص این افراد بود.دکتر محسنیان راد جایی در کتاب می آورند "تلویزیون در ابتدا یک وسیله زینتی وگرانقیمت بود به طوری دستگاههای اولیه از قاب طلا برای دور صفحه استفاده شده بود"(محسنیان راد ،1384،صفحه1484) نکته آخر اینکه استفاده از تلوزیون در این زمان به صورت گروهی نیز انجام می شد که این استفاده مختص عوام بود که در قهوه خانه ها و مراکزی که مردم جمع می شدند انجام می شد.(احتمالا بعد از دیدن برنامه ها در همان محل به بحث پیرامون برنامه های دیده شده می پرداختند.) به هرحال استفاده کنندگان در این زمان عده کمی ازمردم ایران بودند. بعد از پیدایش تلویزیون ملی تعداد بینندگان تلوزیون نیز زیاد تر شد .
تلویزیون ملی ایران
تلوزیون ملی ایران در آبان 1345 ،8 سال بعد از تاسیس تلوزیون خصوصی در ایران آغاز به کار کرد.این تلوزیون دو روز بعد از تولد شاه به طور رسمی پخش برنامه های خود را آغاز کرد.
در آن زمان بینندگان تلویزیون با چهار انتخاب (کانال) روبرو بودند : تلویزیون خصوصی ،تلویزیون آمریکا ،تلویزیون ملی و تلویزیون آموزش (1)
قدرت فرستنده دولتی بیش از سه برابر قدرت تلویزیون خصوصی وسیستم آن از نوع 625 خطی و متفاوت با سیستم تلویزیون خصوصی بود و تجهیزات آن پیشرفته بود وبه روز .تلویزیون دولتی برای آنکه بتواند بینندگان خصوصی را هم داشته باشد ،سیستمی راپیاده کرد که دارندگان تلویزیون خصوصی نیز بتوانند از آن استفاده کنند . با این کار تلوزیون خصوصی به انزوا کشیده شد.(محسنیان راد،1384)
دکتر محسنیان راد به نقل از گزارش فرهنگی پیرامون محتوای تلوزیون ملی می گوید : در آن سالها (دهه 50) 35% برنامه ها را سریالهای تلوزیونی و فیلم های خارجی تشکیل می داد که به زبان فارسی دوبله شده بود.(گزارش فرهنگی،1351،محسنیان راد،1384،صفحه 1530)در ادامه آورده اند : " در آن سال ها موسیغی غربی _چه کلاسیک وچه جاز _ از نظر میزان پخش ،جایگاهی به مراتب بالاتر از موسیقی سنتی ایران داشت.در سال 1350 ،نسبت موسیقی (به جز شوهای تلوزیونی ) به کل برنامه های تلویزیون به طور متوسط 8%بود.مدت نمایش شوهای تلویزیونی ،یازده برابر مدت نمایش موسیقی اصیل ایرانی بود".(همان منبع ،صفحه 1577)از میان بینندگان تلویزیون 31% سریال هاب ایرانی را می دیدند و17%سریال های خارجی را . به این ترتیب مشخص می شود که شمار بینندگان سریال های ایرانی بیشتر از خارجی بوده است.وعلت آن مسلم است زیرا سریال های ایرانی بازگو کننده زندگی در جامعه ایرانی و نشان دهنده خواست ها و امیالشان در جامعه است.(محسنیان راد،1384)
یکی از مهم ترین استفاده ها از تلویزیون ملی که تاثیرات زیادی را بر اذهان مردم گذاشت ، نشان دادن جشن 2500 ساله به صورت مستقیم از تلویزیون بود.این اتفاق که در سال 1350 اتفاق افتاده ،حقایق پنهانی را که مردم تا به آن روز از آن اطلاع نداشتند فاش کرد.
این جشن که به مدت سه روز به طول انجامید به صورت مستقیم وبا جزئیات کامل از تلویزیون پخش شد در روز 21 مهر مراسم استقبال از میهمانان ودر روز 22 مهر مراسم ضیا ف شام در کنار تخت جمشید ودر فردای آن روز مراسم رژه 2500 ساله به صورت کامل از تلویزیون پخش شد. این امر نه تنها تاثیر مثبتی بر مردم ایران نداشت بلکه خشم و نفرت آنان را نسبت به شاه بیشتر هم کرد.بعد از این تلویزیون ملی یکه تاز عرصه رسانه تلویزیون شد وسانسور و خفقان در این رسانه از بعد از جشن های 2500 ساله تا روزهای انقلاب روز به روز بیشتر می شد.
همچنین تلویزیون ملی ایران پس از حذف تلویزیون خصوصی به گسترش در شهرهای دیگر ایران اقدام کرد.به طوری که در سال 1351 تمامی شهرهای ایران که جمعیت آنها بالای 100 هزار نفر بود زیر پوشش تلویزیونی قرار گرفت. این میزان شامل 79% جمعیت شهر نشین کشور و31% جمعیت روستایی می شد. این شرایطی در حالی بود که مطبوعات در ایران نتوانسته بودند به همچین جایگاهی برسند.(دکتر محسنیان راد-1384)
دوران رکود تلویزیون (دوران انقلاب و سالهای جنگ )
در این قسمت از مقاله به بررسی تاثیرات تلویزیون در دستیابی به انقلاب اسلامی خواهم پرداخت.
همان طور که در دوره قبل نیز توضیح داده شد ،پس از جشن های 2500 ساله واعتراضات مختلف از گوشه وکنار کشور ،سیاست دولت در برابر تلویزیون تغییر کرد .کنترل شدید بر برنامه های پخش شده وسانسور در اوج خود قرار گرفتند .
از مهم ترین اتفاقات در این دوران اعتصاب مدیران وکارکنان صدا وسیما بعد از روی کار آمدن شریف امامی و کشتار 17 شهریور سال 1357 بود . درتاریخ 21 شهریور 1357 مدیر صدا وسیما (مهندس رضا قطبی ) از سمت خود استعفا داد وبه دنبال آن بسیاری از کارکنان صدا سیما اعتصاب کردند یا استعفا دادند.اعتصاب کنندگان قطعنامه ای تنظیم کردند مبنی بر آزادی بیان و از بین بردن محیط اختناق و ارعاب و استقلال و بی طرفی رادیو وتلویزیون .(محسنیان راد 1384) این اولین وآخرین بار بود که اهل رسانه به دخالت های دولت در زمینه محتوای تلوزیون به این شدت مخالفت می کردند و این اقدام کمک بسیاری در بیداری مردم برای دست یابی به پیروزی در انقلاب بود.
در روز 13 آبان همان سال فیلم برداران خبری تلویزیون توانستند با استفاده از فرمان لغو سانسور در تلویزیون ،از جریان درگیری خونین ماموران حکومت نظامی با دانشجویان دانشگاه تهران ،فیلم خبری موثری تهیه و پخش کنند.نمایش این فیلم که آغاز گر اخبار بدون سانسور تلویزیون بود، به شدت بر افکار عمومی تاثیر گذاشت . روزنامه ها این فیلم را در نوع خود یک جسارت حرفه ای همراه با مهارت نامیدند و آن را دقیق ترین گزارش وسند حادثه دانشگاه معرفی کردند.(محسنیان راد،1384 )
فردای آن روز تلوزیون به اشغال نظامیان در آمد وتا 21 بهمن 57 ادامه داشت.با این کار کلیه تولیدات تلوزیون متوقف شد وفقط برنامه تکراری پخش می شد. در این دوران تلوزیون هم از طرف بزرگان دینی و هم از طرف مدیران صدا وسیما که استعفا داده بودند تحریم شد. من فکر می کنم که این دوران بحرانی ترین وضعیت برای تلوزیون از بدو پیدایشش در ایران تا به حال بوده است . تا به حال در هیچ دورانی تلوزیون اینقدر به انزوا کشیده نشده بود. در این دوران بود که مطبوعات بزرگترین نقش را در آگاهی مردم داشتند و مصرف روزنامه در این زمان بسیار زیاد شد.
در بعد از ظهر جمعه 21 بهمن 1357،در حال که هنوز نبرد مردم با قوای نظامی به طور پراکنده ادامه داشت،آیت الله طالقانی دریک پیام تلوزیونی از اعتصاب کنندگان رادیو وتلوزیون خواست بر سر کار خود باز گردنند .پس از پخش این پیام کارکنان رادیو وتلویزیون،جلوی سازمان ،در خیابان جام جم جمع شدند و هزاران نفر از مردم به آنها پیوستند .به این ترتیب ،قوای نظامی همراه با تانک های خود و بدون درگیری با مردم ،جام جم را ترک کردند و اعتصاب کنندگان وارد رادیو وتلوزیون شدند.در ساعت 7:20بعد از ظهر همان روز ،سرانجام کارکنان فنی توانستند فرستنده تلوزیون را به کار اندازند .وتلوزیون دوباره کار خود را شروع کرد.(محسنیان راد،1384)
واما در مورد محتوای تلوزیون جدید هممین قدر بگویم که به طور قطع باید تقریبا 90% محتوای خود را تغییر می داد.چون محتواهای قبلی با بسیاری از اهداف انقلاب متضاد بود .بنابراین تلوزیون در سالهای اول پس از انقلاب دچار مشکلاتی در تهیه محتواهای جدید شد. دکتر محسنیان راد دوران رکود تلوزیون را به سه دوران تقسیم میکنند . دوره اول دوره استعفای قطبی تا ورود نظامیان به تلوزیون است.دوره دوم از ورود نظامیان تا انقلاب اسلامی و دوره سوم از پیروزی انقلاب تا تا پایان دوره بازرگان است. (محسنیان راد،1384) ایشان هم چنین در مورد رکودتلوزیون در این دوران می گویند:"در انتهای سال 1358 ،بیشترین تاثیر پیروزی انقلاب بر رسانه ها ،در تلوزیون دیده می شد.دوسال قبل ازانقلاب،هر روز به طور متوسط 717 دقیقه برنامه از تلوزیون پخش می شد.اگر این رقم را صد فرض بگیریم ،در دوره اول این رقم به 71 رسید .در دوران دوم به 57 ودر دوران سوم این شاخص تا 50 کاهش یافت .مفهوم این تغییرات آن بود که ساعاتی که مردم توانستند تلوزیون تماشا کنند به نصف مدت قبل از انقلاب رسیده بود سوای این تغییرات محتوا نیز کاملا تغییر کرده بود .در حالی که حدود 12 درصد ساعات پخش تلوزیون سال 1355 به پخش موسیقی اختصاص داشت،این نسبت در دوره اول به 9/2 درصد ،در دوره دوم به 4/8 درصد ودردوره سوم به صفرتبدیل شده بود ! و جای پخش آن را سرود های انقلابی گرفت .یکی ازتغییرات مهم دیگر حذف کامل پخش هر نوع پیام بازرگانی از این رسانه بود که به مدت ده سال ادامه داشت. دکتر محسنیان راد پیرامون کاهش شماربینندگان تلویزیون دراین دوران می گوید : " بخش عمده از این تحولات که در عمل می توانست از شمار بینندگان تلویزیون بکاهد ،ناشی از ماهیت این رسانه و وابستگی شدید ودیرینه تلویزیون ایران به تولیدات غربی بود."
ظاهرا تنها راه حل ممکن و راحت وبدون دردسر در یک همچین شرایطی ،استفاده بیشتر از کلام به جای تصویر بود.به عبارت دیگر تنها راه حل برای بقای تلویزیون ،انتقال سهمی از برنامه های که می توانست رادیویی باشد به تلویزیون یود.دکتر محسنیان را در این زمینه می گوید " در واقع جبرهای مربوط به تهیه امکانات مورد نیاز برای تلویزیون وممکن نبودن دستیابی به امکانات مذکور سبب شد که برای بقای تلویزیون ،مقدااری از خصیصه تصویری تلویزیون کاسته وخصیصه رادیویی به آن داده شود.وتلویزیون جدیدی به وجود آید که می توان آن را "تلویزیون رادیویی " نامید. از مجوعه این صحبت ها می توان این نتیجه را گرفت که تلویزیون در این دوران به دو دلیل دچار رکود شد.
1- تغییر اجباری در محتوا.در آن زمان در جامعه ارزشها و هنجارهای خاصی شکل گرفته بود که طبیعتا تلویزیون در برنامه سازی و پخش باید ازآن ها تبعیت می کرد.این در حالی بود که در آرشیو صدا وسیما تقریبا از این محتواهای جدید چیزی یافت نمی شد . صدا وسیما در این زمان فقط باید تولید می کرد .یا حتی در خرید برنامه ازخارج ازکشور دچار محدودیت های بسیار بود.در این زمان بود که مشکل دوم مطرح می شود.
2- تلویزیون ایران برای تولیدات جدید نیاز به امکانات فنی و مالی وهم چنین متخصصان در این زمینه نیاز داشت. که این مسائل در کم ترین مقدار خود بود.
این شرایط در زمان جنگ نیزادامه پیدا کرد زیرا در دوران جنگ ایران د ریک شرایط بحرانی بود هم درتحریم اقتصادی قرار داشت وهم در شرایط جنگ بود . تلویزیون در یک همچین شرایطی توانست روی پای خود بایستد هرچند با کیفیت بسیار پایین.
در تمای سالهای جنگ به طور تمام وقت شعار "مرگ بر آمریکا" نقل تمامی محافل سیاسی و غیر سیاسی بود. تلویزیون نیز از این فضا جدانبود و در برنامه سازی های خود این فضا را رعایت می کرد.(فضای ضد آمریکایی) بسیاری از سریالهای خارجی و برنامه های فرهنگی وسیاسی که ساخته می شد اخبار وحتی برنامه های کودک ونوجوان نیز بر اساس این ایدئولوژی حاکم ساخته می شدند. در ضمن از مهم ترین سیاست های دیگر صدا وسیما در این دوران انعکاس اخبار جنگ و تصاویر مستند از فضای حاکم بر جبهه ها بود. به دنبال این مسئله ساخت برنامه هایی یا مضمون های شهادت طلبی و رشادت ایثار و شجاعت و.. که در جامعه از ارزشهای غالب آن زمان بود. تلویزیون توانست این ارزش ها را در طول سالهای جنگ وچند سال بعد ازآن در بالاترین حد خود ببردو در همان جا نگه دارد. و آن را در افراد بسیاری از جامعه درونی کند.
با نگاه گذرا به جدول پخش تلویزیون در این دوران می توان گفت ما در این دوران به کم ترین میزان در تولید سریال های داخلی در تاریخ تلویزیون رسیده بودیم به طوری که در سال 1365 در دو شبکه موجود در تلویزیون فقط یک سریال تولید داخلی داشتیم .
تلویزیون در دوران معاصر
بعد از جنگ تا چند سال بعد از آن سیاست های تلویزیون هم چنان طبق دوران گذشته عمل می کرد. ساخت سریال های کلیشه ای که در آن قهرمان داستان یا سفید بود ویا سیاه وحد وسطی وجود نداشت در سالهای دهه هفتاد در اوج خود بود. از مهم ترین تغییرات دردهه هفتاد افزایش کانالهای تلویزیون بود. همچنین طرح مسئله تهاجم فرهنگی در این سالها مطرح شد و در محتوای برنامه های تلویزیون به شدت تاثیر گذاشت وبرنامه های زیادی در این زمینه ساخته شد.با نگاهی به جدول پخش برنامه های تلویزیون در سال 73 این آمار به دست آمد از شنبه تا پنجشنبه 2 سریال خارجی پخش می شد و دو سریال ایرانی . هردو سریال خارجی با موضوع پلیسی بودند. مثل سریال شرلوک همز و ازدو سریال ایرانی پخش سده در این دوران یکی مزد ترس بود که مظمون پلیسی داشت . ( سروش – 1373)
در اواخر دهه 70 ودر اوایل دهه80 با تغییر رییس سازمان صدا و سیما بخشی از خط مشئ های صدا وسیما تغییر کرد بسیاری از مطالب راحت تر از قبل بیان می شود.از مهم ترین تغییرات صدا وسیما درسالیان اخیر از این قرارند :
1- افزایش کانال های استانی به طوری که اکثر استان ها دارای شبکه مستقل برای خود هستند .
2- افزایش کانالهای تلویزیون مانند شبکه قرآن ، شبکه آموزش و...
3- خرید و دوبله بسیاری از فیلم های به روز دنیا با مضامین متفاوت با قبل . (تعدد کشورهایی که از آنها فیلم خریداری می شود بیشتر شده است .)
4- افزایش برنامه های تحلیلی سریال ها و فیلم های پخش شده در تلویزیون . تقریباً امروز بعد از هر سریالی بالافاصله به نقد و بررسی آن – هرچند ضعیف - می پردازند.و هم چنین امکان نقد و نظر توسط مردم بسیار زیاد شده است.
5- افزایش برنامه های تحلیل خبری و به طور کلی دگرگونی در نحوه ارائه اخبار در کلیه کانال های تلویزیون
6- دگرگونی نسبی در محتوای سریال های تلویزیون نسبت به دوران قبل و افزایش سریال های معنا گرا
7- بالا رفتن سطح کیفیت برنامه های خانواده که مخاطبان آن اکثرا زنان اند . امروزه در این برنامه ها به دور از چشم بقیه افراد خانواده ! با بسیاری از مسائل اجتماعی ،سیاسی ،اقتصادی آشنا می شوند . در گذشته این برنامه ها محدود به آموزش آشپزی و خیاطی و ... می شد.
8- و به طور کلی تخصصی شدن هریک از برنامه ها وموضوعات آنها .
این جور آموزش ها فقط محدود به برنامه خانواده نمی شود بلکه در تمامی سریال های داخلی و خارجی می توان مظاهری از جهانی شدن را یافت که به صورت غیر مستقیم به مردم آموزش داده می شود و به نحوی به آنان القا می شود.
نتیجه گیری
با توجه به آنچه پیرامون تلویزیون د راین تحقیق گذشت ، اگر نمودار تاریخ تلویزیون را بکشیم شکل آن هم چون یک منحنی U می باشد. در ابتدا تلویزیون در سطح نسبتا بالای قرار داشت . در سالهای آخر تلویزیون ملی و دوران انقلاب و در طول دوران جنگ تولیدات و محتویات تلویزیون در پایین ترین حد خود قرار داشت و لی به تدریج در دهه 70 تلویزیون شروع به رشد کرد و هم اکنون نیز در وضعیت نسبتا بالایی قرار دارد.
در مقدمه به دنبال تاثیراتی که تلویزیون بر روند جهانی شدن داشته است هستیم و برای سهولت این کار تاریخ تلویزیون را به سه قسمت تقسیم کردم . در دوران اول که دوران پیدایش ورشد تلویزیون بود اولین مظاهر جهانی شدن بین مردم پیدا شد . هم سریال های مختلف که از خارج از کشور پخش می شد که اکثرا نیز امریکایی بود و هم نشان دادن اعمال شاه و ریختن قبح او برای مردم . مردم ار این طریق هم با جهان های دیگر غیر از ایران آشنا شدند و هم در حوزه کشور خود نیز اطلاعاتی را که نمی دانستند به دست آوردند.
در دوان دوم شاید تلویزیون کم ترین تاثیر را بر جهانی شدن داشت و این کار در آن دوران توسط رسانه های دیگر انجام می شد .
و در دوران سوم نیز تلویزیون در قالب های مختلف و از طریق محتواهای مختلف این کار را در بالا ترین حد خود انجام می دهد.
به طور کلی تلویزیون در ایران نقش مهمی د رشناخت مردم نسبت به جهان پیرامون خود که از آن شناختی نداشته اند .(چه به دلیل مشکلات زمانی و چه مکانی و ...) داشته است . اهمیت این موضوع زمانی مشخص تر می شود که راجع به رسانه های دیگر نیز این بررسی انجام شود و با تلویزیون مقایسه شود..
منابع:AboutTelevision.blogfa.com
abouttelevision.mihanblog.com
Abouttelevision.samenblog.com
Abouttelevision .blogsky.com
Abouttelevision.parsiBlog.com
abouttelevision.avablog.ir
abouttelevision.blog.ir
